Początki malarstwa w Polsce są ściśle związane z przyjęciem przez państwo Polskie kultury chrześcijańskiej i zachodnioeuropejskiej, która wypracowała już w tamtym okresie bogaty dorobek w tej dziedzinie. Z najwcześniejszego okresu Romanizmu (XI – połowa XIII w.) pochodzą m.in. importowane z zachodu, kościoły i klasztorne rękopisy iluminowane zdobione pięknymi miniaturami.

W epoce Gotyku (połowa wieku XIII – XV) powstały liczne malowidła ścienne o tematyce religijnej, oraz malowidła tablicowe, których głównym ośrodkiem w XV wieku stał się Kraków, ówczesna stolica Polski. Spośród wielu wybitnych artystów tworzących w tamtym okresie wymienić należy, min. Wita Stwosza, autora słynnego Ołtarza Mariackiego. Wybitny rzeźbiarz, malarz, który dzięki swojemu ogromnemu talentowi wywarł znaczny wpływ na polską sztukę.

Renesans (XVI wiek) to dalszy rozwój malarstwa religijnego, tablicowego, ściennego i miniaturowego. Wśród artystów zaobserwować można liczne wpływy zachodniej sztuki renesansowej, włoskiej, flamandzkiej i niemieckiej. Pojawia sie bardziej zróżnicowana tematyka świecka, mitologiczna i historyczna. Kraków ponownie zyskuje wielu znanych twórców, min. w Krakowie tworzą: Hans Dürer, brat sławnego Albrechta Dürera oraz Hans Kurmbach. Uwagę należy zwrócić na mądrą politykę w odniesieniu do sztuki ostatnich królów dynastii Jagiellonów, Zygmunta I, Zygmunta II Augusta.

Barok (XVII wiek - połowa XVIII wieku) to również dobry okres dla Polskiego malarstwa. Dobry klimat dla twórczości został stworzony przez szwedzką dynastię Wazów. Zygmunt III i Władysława IV, oraz Jana III Sobieskiego tworzą solidny mecenat artystyczny. W Polsce ponownie tworzą znani obcy artyści, m.in. Włoch Tomasz Dolabella i Francuz Claude Callot oraz liczni Polscy, wprowadzający Polskie malarstwo na niezły poziom artystyczny w Europie.

Prawdziwy rozkwit malarstwa przypada na okres panowania ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-1775). Działają wówczas w Polsce wybitni malarze włoscy i francuscy jak Marcello Bacciarelli, Canaletto oraz Jean Pierre Norblin de la Gourdaine. Malarze ci mają wielki wpływ na Polskich artystów takich jak Kazimierz Wojniakowski i Aleksander Orłowski.

Wiek XIX (romantyzm), to okres, gdy Polska jest podzielona rozbiorami, to również okres otwartej manifestacji polskości i szerokiego rozumianego patriotyzmu w sztuce. Wśród artystów objawieniem jest Piotr Michałowski (1801-1855), który jest zaliczany do malarzy europejskiego formatu. Jego obrazy stawiane są na równi z obrazami największych artystów romantycznych takich jak Teodor Gericault czy Eugeniusz Delaoroix.

XIX wiek to również rozwój malarstwa krajobrazowego i rodzajowego, z silnymi akcentami ukazującymi miłość do ojczystej ziemi i rodzimego obyczaju. Najwybitniejszymi reprezentantami tego nurtu są m.in. Józef Chełmoński (1849-1914), autor słynnej „Czwórki” i „Bocianów”, Juliusz Kossak (1824-1899), wspaniały akwarelista, niezrównany malarz koni i epizodów z siedemnastowiecznych wojen Polaków z Kozaczyzną, Turkami i Szwedami, Józef Szermetowski (1833-1876), malarz nostalgicznych widoków wsi i małych miasteczek, Józef Brandt (1841-1915), wybitny batalista, podobnie jak Juliusz Kossak piewca siedemnastowiecznych potyczek militarnych i ówczesnego obyczaju, Wojciech Gerson (1831-1901) i Leon Wyczółkowski (1852-1932), ci dwaj ostatni znani szczególnie jako malarze Tatr, polskich gór, w których, jak głosiły popularne w XIX wieku ludowe legendy, mieli drzemać wielcy polscy rycerze dawnych wieków, oczekujący na znak do walki o niepodległość.

Społecznym uznaniem i ogromną popularnością cieszyło się w XIX wieku malarstwo historyczne, którego najwybitniejszym przedstawicielem, w europejskiej skali, był Jan Matejko (1828-1893). Jego obrazy, takie jak „Bitwa pod Grunwaldem”, „kazanie Skargi”, „Hołd Pruski”, „konstytucja 3 Maja”, „Kościuszko pod Racławicami” zwracają uwagę tak na historyczną świetność dawnej Polski, jak i na tragiczne momenty w jej dziełach, takie jak zdrada narodowa, która doprowadziła do upadku państwa. Wymienić należy również Artura Grottgera (1837-1867) i Wojciecha Kossaka (1857-1943).

Obrazy polskich artystów, pokazywano na wielu międzynarodowych wystawnych sztuki, w Wiedniu, Paryżu, Berlinie, zdobywały często złote medale i inne prestiżowe nagrody, otrzymywali je m.in. Jan Matejko, Józef Brandt i jeden z najwybitniejszych polskich portrecistów Henryk Rodakowski (1829-1894), co przyczyniło się do podtrzymywania w Europie świadomości o istnieniu bogatej narodowej kultury Polaków, narodu pozostającego od dziesiątków lat pod rządami obcych mocarstw.

Pod koniec XIX wieku polskie malarstwo włącza się do modnego nurtu zachodnioeuropejskiej sztuki, przede wszystkim w impresjonizm, co wiąże się z odejściem od dominującego nutu historyczno-patriotycznego Na swój sposób uprawiał malarstwo impresjonistyczne Aleksander Gierymski (1850-1901), sięgający po malownicze tematy z epoki rokoko, szkice do obrazu „Altana”, piękne impresjonistyczne pejzaże i sceny malowali Władysław Podkowiński (1866-1895) i Józef Pankiewicz (1867-1940). Impresjonizm tych artystów stanowił ważny nurt wspaniałego ruchu artystycznego Młodej Polski, który objawił się wieloma ważkimi dokonaniami na wszystkich polach kultury. Najwybitniejszymi reprezentantami Młodej Polski w zakresie malarstwa to Stanisław Wyspiański (1869-1907), Jacek Malczewski (1854-1929) i Józef Mehoffer (1869-1946). Wyspiański i Mehoffer są autorami licznych projektów monumentalnych dekoracji ściennych i witrażowych, z których tylko niektóre doczekały się realizacji. W Krakowie wykonano witraże, m.in. wspaniałe przedstawiające Boga Ojca, „Stań się!”, i pełną roślin i kwiatów secesyjną polichromię według projektów Wyspiańskiego, w kościele OO. Franciszkanów, a we Fryburgu (Szwajcaria) zrealizowano, po wygranym przez artystę konkursie, okazałe projekty witrażowe Mehoffera. Potężne i niezwykle sugestywne projekty witraży przeznaczonych dla katedry na Wawelu, przedstawia biskupa Stanisława Szczepanowskiego, księdza Henryka Pobożnego i króla Kazimierza Wielkiego, autorstwa Wyspiańskiego nigdy nie trafiły na Wawel, te, może najwybitniejsze dokonania artystyczne Młodej Polski na polu sztuki malarskiej, możemy dzisiaj oglądać tylko w muzeum.

Trzeci wybitny reprezentant młodej Polski, Jacek Malczewski, zaczynający od realistycznych obrazów na temat martyrologii zesłańców sybirskich, m.in. obraz „Wigilia na Syberii”, malował później niezliczone obrazy symboliczne obracając się wokół problemów narodowych, walki o wyzwolenie, a także postawy jaką artysta polski powinien wobec tych spraw zajmować. Do najwybitniejszych dzieł artysty należą obrazy „Melancholia” i „Błędne koło”.

I wojna światowa i ruch legionowy pod przywództwem Józefa Piłsudskiego przyniosły Polsce upragnioną wolność a wydarzenia te doczekały się imponującej malarskiej i rysunkowej prezentacji, co można uznać za kontynuację tak ważnego w polskim malarstwie XIXw. Nurtu historyczno-patriotycznego zupełnie już niestety anachronicznego na tle ówczesnych ruchów artystycznych na zachodzie, kubizmu, początków abstrakcji etc.

W okresie międzywojennym (1918-1939), w wolnej Polsce, malarstwo, uwolnione od tematyki patriotyczno-historycznej, przybierało stopniowo międzynarodowy charakter. W nawiązaniu do zachodnioeuropejskich kierunków: kubizmu, abstrakcjonizmu, futuryzmu, ekspresjonizmu, upraszczano formę i stosowano nowoczesną stylizację. Formiści m.in. Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), Tytus Czyżewski, Andrzej i Zbigniew Pronaszkowie, skupili uwagę na kompozycji obrazu i jego ekspresji. Kapiści (nazwa grupy wywodzi się od założonego w r. 1923 w Paryżu, przez uczniów Józefa Pankiewicza, m.in. Zygmunta Waliszewskiego, Józefa Czapskiego, Jana Cybisa Komitetu Paryskiego - KP) akcentowali głównie rolę koloru w obrazie, dlatego popularnie zwano ich kolorystami. Malarze zrzeszeni w ugrupowaniu „Rzym”, m.in. Eugeniusz Zak, Ludomir Ślendziński, Własław Skoczylas uprawiali malarstwo wybitnie dekoracyjne, sięgając nierzadko do motywów ludowych, a artyści zdecydowanie awangardowi jak Władysław Strzemiński i Henryk Stażewski zajmowali się malarstwem abstrakcyjnym.

II wojna światowa i hitlerowska okupacja, to na nowo powrót do tematyki patriotycznej. Podoban sytuacja to okres po1980 a więc solidarnościowej rewolucji i stanu wojennego.

Współczesne malarstwo polskie to sięganie po instalacje, techniki fotograficzne, komputerowe, wideo, itd. Poziom można uznać za średni, ze względu na częste naśladownictwo obcych wzorów, co uniemożliwia kreowanie własnych indywidualnych nurtów w malarstwie.

©® GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA